Llanwynno
Dringad drwy goedwig serth, yn gyforiog o olygfeydd hyfryd o ddyffryn Aberdâr islaw, a geir drwy ambell i gipolwg gwefreiddiol drwy’r coed. Mae gan bentrefan bach Llanwynno fwy o dreftadaeth yn ei ddau adeilad nag a gewch mewn rhai pentrefi mawrion!
Llanwonno is a tiny hamlet made up of a church and an Inn, lending the hamlet a charming quality that you’d only expect to find in fantasy or adventure stories. The medieval church of St Gwynno is blessed with wonderful stained-glass windows and architectural flair. In its churchyard, you will find the grave of Guto Nyth Brân who was the fastest man of his time. Born Griffith Morgan in 1700, his running achievements have become legend. His first feat was catching a wild rabbit by hand, but his career became running races against the best runners around, including his first professional race against an unbeaten English running captain, which he apparently won easily.
Yn anffodus, fel llawer o arwyr bythgofiadwy, bu farw ar adeg ei fuddugoliaeth fwyaf. Mewn ras yn erbyn y rhedwr ifanc, newydd, a gafodd yr enw “Tywysog Bedwas”, daeth Guto, a oedd bellach yn 37, allan o’i ymddeoliad i redeg 12 milltir yn erbyn y tywysog. Bu’n fuddugol, gan gwblhau’r ras mewn 53 munud am wobr anhygoel o 1,000 gini, neu £170,000 heddiw! Fodd bynnag, pan ddaeth y ras i ben, cafodd Guto ei guro ar ei gefn i’w longyfarch ond yn or-frwdfrydig, gan beri i Guto lewygu a syrthio i freichiau ei gariad lle bu farw. Roedd y ras wedi bod yn ormod iddo. Ymwelir â’r garreg fedd ym mynwent eglwys Llanwynno bob blwyddyn fel rhan o ras ffordd Nos Galan, a gynhelir bob Nos Galan yn dechrau o Aberpennar, gerllaw.
Felly, os oes awydd arnoch i ddilyn llwybr un o athletwyr enwocaf Cymru, mae’r coetiroedd sydd uwchlaw’r uchelfannau hyn yn lle gwych i gychwyn ohonynt. Wrth deithio drwy’r blanhigfa gonwydd, byddwch wedi ymgolli’n llwyr yn hanes y tir o’ch cwmpas, wrth deithio yng nghysgod Tomen Tylorstown, y copa uchaf yn y rhanbarth. Yn domen lo sy’n gopa dramatig ar y gorwel, mae’n symbol rhwygol o gymoedd Cymru, ac yn gefnlen i’ch taith sy’n procio’r meddwl.